Πριν από είκοσι πέντε χρόνια, στις 31 Οκτωβρίου 2000, τα Ηνωμένα Έθνη υιοθέτησαν ομόφωνα το ορόσημο ψήφισμα 1325 του Συμβουλίου Ασφαλείας (WPS 1325). Το ψήφισμα για τις γυναίκες, την ειρήνη και την ασφάλεια επιβεβαίωσε «τον σημαντικό ρόλο των γυναικών στην πρόληψη και την επίλυση των συγκρούσεων, στις ειρηνευτικές διαπραγματεύσεις, στην οικοδόμηση της ειρήνης, στη διατήρηση της ειρήνης, στην ανθρωπιστική ανταπόκριση και στην ανασυγκρότηση μετά από συγκρούσεις». Τόνισε επίσης τη «σημασία της ισότιμης συμμετοχής και της πλήρους εμπλοκής τους σε όλες τις προσπάθειες για τη διατήρηση και την προώθηση της ειρήνης και της ασφάλειας».
Η σημασία των γυναικών για την οικοδόμηση βιώσιμης ειρήνης είναι αναμφισβήτητη. Η έρευνά μας , με την υποστήριξη του Ινστιτούτου Ειρήνης των Ηνωμένων Πολιτειών , διαπίστωσε ότι κατά μέσο όρο η ενσωμάτωση μέτρων για την ένταξη των γυναικών στην κοινωνία μετά από συγκρούσεις σε μια ειρηνευτική συμφωνία μειώνει την πιθανότητα επανάληψης της σύγκρουσης κατά 11%. Ακόμα πιο σημαντικό είναι ότι, εάν αυτή η διαδικασία πραγματοποιηθεί με την ηγεσία του ΟΗΕ, η πιθανότητα επανάληψης της σύγκρουσης μειώνεται κατά 37%.
Έτσι, η επέτειος του WPS 1325 θα πρέπει να αποτελεί λόγο για να γιορτάσουμε. Αντ’ αυτού, ο γενικός γραμματέας του ΟΗΕ, Αντόνιο Γκουτέρες, άνοιξε την έκθεσή του στην ετήσια συζήτηση του Συμβουλίου Ασφαλείας για τις γυναίκες, την ειρήνη και την ασφάλεια στις 6 Οκτωβρίου με μια προειδοποίηση. Ο Γκουτέρες δήλωσε ότι ο ΟΗΕ πολύ συχνά «υστερεί όσον αφορά την επίτευξη πραγματικής αλλαγής στις ζωές των γυναικών και των κοριτσιών που βρίσκονται σε συγκρούσεις». Σημείωσε συγκεκριμένα την έλλειψη συμμετοχής των γυναικών στις ειρηνευτικές διαπραγματεύσεις, την αποτυχία προστασίας των γυναικών και των κοριτσιών από τη σεξουαλική βία και την υποχρηματοδότηση των γυναικών που εδραιώνουν την ειρήνη.
Τα τελευταία 25 χρόνια, το Συμβούλιο Ασφαλείας έχει υιοθετήσει σχεδόν 1.000 ψηφίσματα σχετικά με το WPS 1325. Το 2015, το ψήφισμα 2242 στόχευε στην πιο συστηματική ενσωμάτωση της ατζέντας για τις γυναίκες, την ειρήνη και την ασφάλεια σε «όλες τις ειδικές ανά χώρα καταστάσεις στην ατζέντα του Συμβουλίου Ασφαλείας». Για να διευκολυνθεί αυτό, το Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ συγκρότησε μια άτυπη ομάδα εμπειρογνωμόνων.
Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι η ατζέντα για τις γυναίκες, την ειρήνη και την ασφάλεια είχε θετικό αντίκτυπο. Ο Γκουτέρες σημείωσε ότι «οι διατάξεις για την ισότητα των φύλων στις ειρηνευτικές συμφωνίες έχουν γίνει πιο συνηθισμένες και οι γυναικείες οργανώσεις έχουν βοηθήσει στον μετασχηματισμό της ανάκαμψης και της συμφιλίωσης μετά από συγκρούσεις σε κοινότητες παγκοσμίως». Δήλωσε ότι «η κοινωνία των πολιτών με επικεφαλής τις γυναίκες και οι γυναίκες που οικοδομούν την ειρήνη… είναι οι κινητήριες δυνάμεις πίσω από την ολιστική και βιώσιμη ειρήνη».
Ωστόσο, σύμφωνα με έρευνα του ΟΗΕ για τις Γυναίκες στις αρχές του 2025 , οι παγκόσμιες περικοπές στους προϋπολογισμούς για την εξωτερική βοήθεια δυσκολεύουν τις γυναίκες να συμβάλουν ζωτικά στην ειρήνη και την ασφάλεια.
Η κατάσταση είναι εξίσου δύσκολη για τις ειρηνευτικές αποστολές του ΟΗΕ. Το σωρευτικό έλλειμμα του προϋπολογισμού στα μέσα του 2025 ανήλθε σε σχεδόν 2,7 δισεκατομμύρια δολάρια ΗΠΑ (2,04 δισεκατομμύρια λίρες), με τις ΗΠΑ, την Κίνα και τη Ρωσία να είναι οι τρεις μεγαλύτεροι οφειλέτες. Παρά τη σημαντική μείωση κατά την τελευταία δεκαετία του προϋπολογισμού για τις ειρηνευτικές αποστολές από 8,4 δισεκατομμύρια δολάρια ΗΠΑ το 2014-15 σε 5,2 δισεκατομμύρια δολάρια ΗΠΑ το 2024-25, το μερίδιο των μη καταβληθεισών εισφορών έχει υπερτριπλασιαστεί από 13% σε 41% κατά την ίδια περίοδο.
Εάν αυτές οι δύο τάσεις συνεχιστούν, οι προοπτικές για βιώσιμη επίλυση των συγκρούσεων θα μειωθούν δραματικά.
Οι γυναίκες ως οικοδόμηση ειρήνης
Με στόχο να διερευνήσουμε πώς να αποτρέψουμε την επανάληψη των εμφυλίων πολέμων, αναλύσαμε 14 παρατεταμένες ειρηνευτικές διαδικασίες σε επαναλαμβανόμενους εμφύλιους πολέμους. Αυτή η ανάλυση αποκάλυψε ότι ο ΟΗΕ, σε συνεργασία με τοπικές γυναικείες οργανώσεις, κατάφερε να δημιουργήσει και να διατηρήσει πολυεπίπεδους συνασπισμούς που δεσμεύτηκαν να συνάψουν, να διατηρήσουν και να εφαρμόσουν ειρηνευτικές συμφωνίες.
Στη συνέχεια, ελέγξαμε αυτά τα ευρήματα στατιστικά σε σχέση με 286 συμφωνίες που συνήφθησαν σε βίαιες συγκρούσεις παγκοσμίως. Αυτό επιβεβαίωσε ότι – μαζί – η ηγεσία του ΟΗΕ και η ένταξη των γυναικών στην κοινωνία μετά από συγκρούσεις αυξάνουν σημαντικά τις πιθανότητες επιβίωσης μιας ειρηνευτικής συμφωνίας για περισσότερα από πέντε χρόνια.
Τέλος, διεξήγαμε εις βάθος μελέτες περιπτώσεων ειρηνευτικών διαδικασιών στην περιοχή Bangsamoro στο νησί Μιντανάο στις Φιλιππίνες, καθώς και στο Μπουρούντι, την Ακτή Ελεφαντοστού, τη Λιβερία και τη Σιέρα Λεόνε. Αυτό μας επέτρεψε να διαπιστώσουμε πώς ο ΟΗΕ και οι οργανισμοί με επικεφαλής γυναίκες μπορούν να βοηθήσουν στην πρόληψη της επανάληψης εμφυλίων πολέμων.
Αυτό που διαπιστώσαμε ήταν ότι η συμμετοχή των γυναικών μπόρεσε να καταστήσει ορατές τις ανάγκες και τις εμπειρίες προηγουμένως περιθωριοποιημένων ομάδων και να τις αντιμετωπίσει σε ειρηνευτικές συμφωνίες. Για παράδειγμα, η Unifem , το αναπτυξιακό ταμείο των Ηνωμένων Εθνών για τις γυναίκες, χρηματοδότησε μια γυναικεία διάσκεψη με τη συμμετοχή όλων των κομμάτων στο περιθώριο των ειρηνευτικών διαπραγματεύσεων της Αρούσα στο Μπουρούντι το 2000. Αυτό διασφάλισε ότι η επακόλουθη ειρηνευτική συμφωνία περιείχε εκτενείς διατάξεις για την ενίσχυση της κοινωνικοοικονομικής ένταξης των γυναικών στην κοινωνία μετά τις συγκρούσεις.
Όταν ο ΟΗΕ και οι οργανισμοί με επικεφαλής γυναίκες συνεργάζονται, άτομα που μπορεί να έχουν μείνει εκτός της ειρηνευτικής διαδικασίας μπορούν να συμμετάσχουν στην εφαρμογή της. Οι καλύβες ειρήνης της Λιβερίας (με την υποστήριξη του ΟΗΕ για τις Γυναίκες) αποτελούν ένα ορατό παράδειγμα του πώς οι γυναίκες μπορούν να συμβάλουν στη διατήρηση της ειρήνης. Προσαρμοσμένες από το παραδοσιακό σύστημα καλύβων palava της Λιβερίας , οι καλύβες ειρήνης παρέχουν χώρους για διάλογο, διαμεσολάβηση σε διαφορές και ανταλλαγή πληροφοριών.
Η Έλεν Τζόνσον Σίρλιφ, πρόεδρος της Λιβερίας από το 2006 έως το 2018, ήταν υπέρμαχος του προγράμματος «Peace Hut». Christopher Herwig / Aurora Photos/Cavan Images
Η συνεργασία μεταξύ του ΟΗΕ και των οργανώσεων με επικεφαλής γυναίκες μπορεί επίσης να βοηθήσει στην έγκαιρη προειδοποίηση και δράση για την αντιμετώπιση των τοπικών εντάσεων. Αυτό μπορεί να αποτρέψει την κλιμάκωσή τους σε ανανεωμένη βίαιη σύγκρουση. Αυτή η δυναμική ήταν εμφανής στους βασικούς ρόλους που διαδραμάτισαν οι οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών με επικεφαλής γυναίκες (συχνά υποστηριζόμενες από τον ΟΗΕ) στη δημιουργία μηχανισμών διαλόγου πριν, κατά τη διάρκεια και μετά την υπογραφή συμφωνιών σε όλες τις ειρηνευτικές διαδικασίες που εξετάσαμε.
Τα ερευνητικά μας ευρήματα προσφέρουν επομένως εμπειρική υποστήριξη για πολλές από τις επιδιώξεις της ατζέντας του ΟΗΕ για τις γυναίκες, την ειρήνη και την ασφάλεια . Αλλά δείχνουν επίσης τους κινδύνους της αδράνειας και, χειρότερα, της ανατροπής της εύθραυστης προόδου που έχει σημειωθεί τις δεκαετίες από την επίσημη υιοθέτηση αυτού του οράματος.
Ο ΟΗΕ δέχεται πολλές επικρίσεις. Ωστόσο, τα ευρήματά μας υποδηλώνουν ότι είναι πιθανώς ο μόνος οργανισμός που μπορεί να αξιοποιήσει τους διπλωματικούς, οικονομικούς και στρατιωτικούς πόρους για να βοηθήσει στη σύναψη και τη βιώσιμη εφαρμογή ειρηνευτικών συμφωνιών.
Το βασικό μας εύρημα είναι ότι οι εμφύλιοι πόλεμοι μπορούν να αποτραπούν από την επανάληψη. Αλλά αυτό δεν θα συμβεί αν οι ίδιοι οι άνθρωποι που μπορούν να οικοδομήσουν και να καλλιεργήσουν βιώσιμη ειρήνη αποδυναμωθούν. Οι παγκόσμιοι ηγέτες έκαναν ουρά στην ετήσια συζήτηση της Γενικής Συνέλευσης του ΟΗΕ τον Σεπτέμβριο για να τονίσουν τη δέσμευσή τους για ειρήνη και επίλυση συγκρούσεων. Αλλά για να επιδείξουν αυτή τη δέσμευση, πρέπει να δώσουν στον ΟΗΕ τη δυνατότητα να ασκήσει αποφασιστική ηγεσία στις ειρηνευτικές διαδικασίες μέσω ακλόνητης διπλωματικής και οικονομικής υποστήριξης. Και πρέπει να επενδύσουν στις τοπικές γυναικείες οργανώσεις που μπορούν να διευκολύνουν τη βιώσιμη και νόμιμη ειρήνη επί τόπου.
Αναπληρωτής Καθηγητής Διεθνούς Ασφάλειας, Πανεπιστήμιο του Μπέρμιγχαμ
Κύριος ερευνητής, Ινστιτούτο Έρευνας για την Ειρήνη και την Πολιτική Ασφάλειας, Πανεπιστήμιο του Αμβούργου
Καθηγητής Πολιτικής Οικονομίας, Πανεπιστήμιο Heinrich Heine του Ντίσελντορφ
Καθηγητής Διεθνούς Ασφάλειας, Πανεπιστήμιο του Μπέρμιγχαμ
